EPISTOLA AD CLERICOS I [EpCler I]
LIST DO DUCHOWNYCH I [1LD]1
(1) Attendamus, omnes clerici, magnum peccatum et ignorantiam, quam quidam habent super sanctissimum corpus et sanguinem Domini nostri Jesu Christi et sacratissima nomina et verba eius scripta, que sanctificant corpus. (2) Scimus, quia non potest esse corpus, nisi prius sanctificetur a verbo. (3) Nichil enim habemus et videmus corporaliter in hoc seculo de ipso Altissimo, nisi corpus et sanguinem, nomina et verba, per que facti sumus et redempti de morte ad vitam (1 Joa 3,14). (4) Omnes autem illi qui ministrant tam sanctissima misteria, considerent intra se, maxime hii qui illicite ministrant, quam viles sint calices, corporales et linteamina, ubi sacrificatur corpus et sanguis eiusdem2. (5) Et a multis in locis vilibus collocatur et relinquitur, miserabiliter portatur et indigne sumitur et indiscrete aliis ministratur. (6) Nomina etiam et verba eius scripta aliquando pedibus conculcantur, (7) quia animalis homo non percipit ea que Dei sunt (1 Cor 2,14).
(1) My, wszyscy duchowni, zwróćmy uwagę na wielki grzech i niewiedzę, jaką niektórzy posiadają co do Przenajświętszego Ciała i Krwi Pana naszego Jezusa Chrystusa oraz co do zapisanych Jego najświętszych imion i słów, które uświęcają ciało. (2) Wiemy, że nie może być Ciała, o ile wcześniej nie zostanie [Ono] uświęcone przez słowo. (3) Albowiem na tym świecie ani niczego nie mamy, ani niczego nie widzimy cieleśnie z samego Najwyższego, jak tylko Jego Ciało i Krew, imiona i słowa, przez które zostaliśmy stworzeni i odkupieni ze śmierci do życia (1 J 3,14). (4) Niech zatem wszyscy szafarze tych najświętszych tajemnic, a zwłaszcza ci, którzy sprawują Je niegodziwie, rozważą w swym sercu, jak liche są kielichy, korporały i obrusy, na których Jego Ciało i Krew składane są w Ofierze3. (5) I jak wielu przechowuje i pozostawia Je w miejscach lichych, nosi w sposób godny pożałowania, przyjmuje niegodnie i nieroztropnie innym udziela. (6) A także imiona i słowa Jego zapisane, bywają czasami deptane stopami, (7) bo człowiek cielesny nie pojmuje tego, co jest Boże (1 Kor 2,14).
(8) Non movemur de hiis omnibus pietate, cum ipse pius Dominus in manibus nostris se prebeat et eum tractemus et sumamus cotidie per os nostrum? (9) An ignoramus, quia venire debemus in manus eius? (10) Igitur de hiis omnibus et aliis cito et firmiter emendemus; (11) et ubicumque fuerit sanctissimum corpus Domini nostri Jesu Christi illicite collocatum et relictum, removeatur de loco illo et in loco pretioso ponatur et consignetur. (12) Similiter nomina et verba Domini scripta, ubicumque inveniantur in locis inmundis, colligantur et in loco honesto debeant collocari.
(8) Skoro sam Pan dobrotliwy oddaje siebie w nasze ręce, tak iż codziennie dotykamy Go i przyjmujemy swoimi ustami, czyż to wszystko nie powinno poruszyć naszej pobożności? (9) Czyż nie wiemy, że musimy się dostać w Jego ręce? (10) Z tego wszystkiego, a także z jakichkolwiek innych zaniedbań poprawmy się zatem niezwłocznie i stanowczo. (11) I jeśli gdziekolwiek Przenajświętsze Ciało Pana naszego Jezusa Chrystusa byłoby w sposób niedozwolony złożone i pozostawione, niech zostanie z takiego miejsca zabrane i umieszczone w miejscu kosztownym, i niech będzie zamknięte4. (12) Podobnie, gdyby w jakichkolwiek brudnych miejscach znalazły się imiona i słowa Pana napisane, należy je zebrać i złożyć w miejscu zaszczytnym.
(13) Hec omnia usque in finem universi clerici tenentur super omnia observare. (14) Et qui hoc non fecerint, sciant se debere coram Domino nostro Jesu Christo in die iudicii reddere rationem (cfr. Mt 12,36).
(13) To wszystko, aż do końca, wszyscy duchowni są zobowiązani zachowywać ponad wszystko. (14) A ci, którzy by tego nie uczynili, niech wiedzą, że będą musieli wobec Pana naszego Jezusa Chrystusa zdać rachunek w dzień sądu (por. Mt 12,36).
(15) Hoc scriptum, ut melius debeat observari, sciant se benedictos a Domino Deo, qui illud fecerint exemplari.
(15) Aby lepiej było zachowywane, to co zostało napisane, niech wiedzą, że są przez Pana Boga błogosławieni ci, którzy będą to przepisywali5.
1 Łacińskie wyrażenie obecnego listu ad clericos słusznie we wszystkich dotychczasowych tłumaczeniach jest oddawane przez: [List] do duchownych; tym niemniej zaznaczyć należy, że nie zawsze ta logika, gdy chodzi o całość Pism św. Biedaczyny, była i jest przez tychże tłumaczy systematycznie przestrzegana – np. wyrażenie clerici, clericum itd. (z 2 Reg 3,1; T 29) w obu tłumaczeniach jest oddane przez polskie słowo kleryk. Warto przypomnieć, iż w owym czasie nie było obecnie nam znanych seminariów i stąd też nie istniał także status kleryka – studenta filozofii-teologii. Co do ówczesnych metod kształcenia osób duchownych, to w uchwałach Soboru Laterańskiego IV odnajdujemy wprost słowa samokrytyki: choć „Sobór Laterański [III] wydał dobroczynne postanowienie, aby «w każdym kościele katedralnym wyznaczono odpowiednie beneficjum dla nauczyciela, by bezpłatnie nauczał jego kleryków oraz innych ubogich uczniów, i w ten sposób zabezpieczając konieczne środki utrzymania dla uczącego, a uczącym się otwierając drogę do wiedzy». [kan. 18]. Jednakże w wielu kościołach w ogóle się do tego rozporządzenia nie zastosowano”. Z tej też racji, jak czytamy dalej, postanowiono, że „Kościół metropolitalny powinien mieć również teologa, który uczyłby kapłanów i innych Pisma Świętego oraz kształcił ich zwłaszcza w tym, co dotyczy duszpasterstwa”, Konstytucja 11 (O nauczycielach szkolnych) Soboru Laterańskiego IV (1215), w: Dokumenty Soborów Powszechnych, t. II, Kraków 2002, 247. Trudno zatem Franciszkowe określenie clericus traktować jako odpowiednik kleryka tak w ówczesnym, jak w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. I choć – w sensie ogólnym – słowo clericus odnosiło się w owym czasie do tego, który posiadał przynajmniej święcenia niższe (jak też i do tego, kto pełnił jakąś służbę na rzecz Kościoła), tym niemniej w Pismach św. Franciszka termin clericus jest zasadniczo synonimem kapłana. Potwierdzeniem tego mogą być chociażby 2 Lw 33–35; 1 Reg 23,7, jak też następujący zapis Reguły św. Klary: „Przez wzgląd na miłość Boga i św. Franciszka prośmy od tegoż Zakonu o cieszących się dobrą reputacją i rozważną dyskrecją kapelana i towarzyszącego mu (clerico) duchownego, jak też o miłujących święte i uczciwe życie dwóch braci laików, aby – tak jak zawsze od wspomnianego Zakonu Braci Mniejszych litościwie otrzymywałyśmy – przychodzili z pomocą naszemu ubóstwu”, /tł. własne/ Fontes Franciscani, ReCl 12, 5–7, 2306 (Trudno wyobrazić sobie, aby towarzyszący kapelanowi kleryk mógł zastępować go w sprawowaniu Mszy czy też słuchaniu spowiedzi sióstr, jeśli także i on nie byłby kapłanem).
2 Wydzielone pogrubionym drukiem słowa (bez podkreśleń) pochodzą od Paolazziego i odnoszą się do tego, co on sam zaznacza jako novum obecnego krytycznego wydania Scripta.
3 Por. „Polecamy również, by …miejsca kultu, naczynia, korporały oraz szaty liturgiczne utrzymywane były w stanie czystym i lśniącym”, Konstytucja 19 (W kościołach nie można umieszczać przedmiotów świeckich) Soboru Laterańskiego IV, w: Dokumenty Soborów Powszechnych, t. II, Kraków 2002, 259.
4 Trzeba pamiętać, że Sobór Laterański IV w tej materii wyraźnie postanowił, iż „we wszystkich kościołach należy skrupulatnie strzec i przechowywać pod kluczem krzyżmo i Eucharystię, aby nie mogła sięgnąć po nie zuchwała ręka dla dokonania czegoś strasznego lub bezbożnego”, Konstytucja 20 (Krzyżmo i Eucharystię należy zachowywać pod zamknięciem) Soboru Laterańskiego IV, j.w.
5 Pierwszą – sprzed 1238 roku – znaną nam kopią tegoż listu jest ta, która zachowała się w opactwie Benedyktynów z Subiaco, por. Gli Scritti, Esser, 1982, 187.