[Adm] – [Np] – scripta-pisma.info

[Adm] – [Np]

ADMONITIONES [Adm]

NAPOMNIENIA [Np]

[I: De corpore Domini]

[I. O Ciele Pana]

⁽¹⁾ Dixit Dominus Jesus discipulis suis: „Ego sum via, veritas et vita; nemo venit ad Patrem nisi per me. ⁽²⁾ Si cognovissetis me, et Patrem meum utique cognovissetis; et amodo cognoscetis eum et vidistis eum. ⁽³⁾ Dicit ei Philippus: Domine, ostende nobis Patrem et sufficit nobis. ⁽⁴⁾ Dicit ei Jesus: Tanto tempore vobiscum sum et non cognovistis me? Philippe, qui videt me, videt et Patrem (Joa 14,6–9) meum”. ⁽⁵⁾ Pater lucem habitat inaccessibilem (cfr. 1 Tim 6,16), et spiritus est Deus (Joa 4,24), et Deum nemo vidit unquam (Joa 1,18). ⁽⁶⁾ Ideo nonnisi spiritu videri potest, quia spiritus est qui vivificat; caro non prodest quidquam (Joa 6,64). ⁽⁷⁾ Sed nec Filius in eo, quod equalis est Patri, videtur ab aliquo aliter quam Pater, aliter quam Spiritus Sanctus. ⁽⁸⁾ Unde omnes qui viderunt Dominum Jesum secundum humanitatem et non viderunt et crediderunt secundum spiritum et divinitatem, ipsum esse verum Filium Dei, damnati sunt. ⁽⁹⁾ Ita et modo omnes qui vident sacramentum quod sanctificatur per verba Domini super altare per manum sacerdotis in forma panis et vini, et non vident et credunt secundum spiritum et divinitatem quod sit veraciter sanctissimum corpus et sanguis Domini nostri Jesu Christi, damnati sunt, ⁽¹⁰⁾ ipso Altissimo attestante, qui ait: „Hoc est corpus meum et sanguis meus novi testamenti [qui pro multis effundetur]” (cfr. Mc 14,22.24); ⁽¹¹⁾ et: „Qui manducat carnem meam et bibit sanguinem meum, habet vitam eternam” (cfr. Joa 6,55). ⁽¹²⁾ Unde spiritus Domini, qui habitat in fidelibus suis, ille est qui recipit sanctissimum corpus et sanguinem Domini. ⁽¹³⁾ Omnes alii qui non habent de eodem spiritu et presumunt recipere eum, iudicium sibi manducant et bibunt (cfr. 1 Cor 11,29).

⁽¹⁾ Pan Jezus powiedział swoim uczniom: Ja jestem drogą, prawdą i życiem. Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej, jak tylko przeze Mnie. ⁽²⁾ Gdybyście Mnie byli poznali, to zaiste poznalibyście i mojego Ojca; i odtąd już Go poznajecie i zobaczyliście Go. ⁽³⁾ Filip mówi do Niego: Panie, pokaż nam Ojca, a to nam wystarczy.⁽⁴⁾ Jezus mu odpowiada: Tyle czasu jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznaliście? Filipie, kto Mnie widzi, widzi i Ojca (J 14,6–9) mego. ⁽⁵⁾ Ojciec mieszka w niedostępnej światłości (por. 1 Tm 6,16) i Bóg jest Duchem (J 4,24) oraz Boga nikt nigdy nie widział (J 1,18). ⁽⁶⁾Dlatego tylko w Duchu może być oglądany, bo Duch jest tym, który ożywia; ciało nic nie pomaga (J 6,63). ⁽⁷⁾ Lecz ani Syn w tym, w czym równy jest Ojcu, nie może być widziany przez kogokolwiek inaczej niż Ojciec i inaczej niż Duch Święty. ⁽⁸⁾ Stąd ci wszyscy, którzy widzieli Pana Jezusa pod względem człowieczeństwa, ale nie widzieli i nie uwierzyli, według Ducha i Bóstwa, że On sam jest prawdziwym Synem Bożym, są potępieni¹. ⁽⁹⁾ W ten sam sposób, potępieni są ci wszyscy, którzy widzą Sakrament, który pod postaciami chleba i wina jest uświęcany na ołtarzu przez słowa Pana ręką kapłana, ale nie widzą i nie wierzą, że według Ducha i Bóstwa jest to prawdziwie Przenajświętsze Ciało i Krew Pana naszego Jezusa Chrystusa², ⁽¹⁰⁾ o czym zaświadcza sam Najwyższy, który mówi: To jest Ciało moje i Krew moja Nowego Przymierza [która za wielu będzie wylana] (por. Mk 14,22.24);³ i: ⁽¹¹⁾ Kto pożywa Ciało moje i pije Krew moją, ma życie wieczne (por. J 6,55). ⁽¹²⁾ Stąd Duch Pana, który zamieszkuje w tych, którzy w Niego wierzą, jest Tym, Który przyjmuje Najświętsze Ciało i Krew Pana. ⁽¹³⁾ Wszyscy inni, którzy nie mają udziału w tym samym Duchu, a ośmielają się przyjąć Pana, jedzą i piją wyrok dla siebie (por. 1 Kor 11,29).

⁽¹⁴⁾ Unde: Filii hominum, usquequo gravi corde? (Ps 4,3). ⁽¹⁵⁾ Ut quid non cognoscitis veritatem et creditis in Filium Dei (cfr. Joa 9,35)? ⁽¹⁶⁾ Ecce, quotidie humiliat se (cfr. Phil 2,8), sicut quando a regalibus sedibus (Sap 18,15) venit in uterum Virginis; ⁽¹⁷⁾ quotidie venit ad nos ipse humilis apparens; ⁽¹⁸⁾ quotidie descendit de sinu Patris (cfr. Joa 1,18) super altare in manibus sacerdotis. ⁽¹⁹⁾ Et sicut sanctis apostolis in vera carne, ita et modo se nobis ostendit in sacro pane. ⁽²⁰⁾ Et sicut ipsi intuitu carnis sue tantum eius carnem videbant, sed ipsum Deum esse credebant oculis spiritualibus contemplantes, ⁽²¹⁾ sic et nos videntes panem et vinum oculis corporeis, videamus et credamus firmiter eius sanctissimum corpus et sanguinem vivum esse et verum. ⁽²²⁾ Et tali modo semper est Dominus cum fidelibus suis, sicut ipse dixit „Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi” (cfr. Mt 28,20).

⁽¹⁴⁾ Przeto: Synowie ludzcy, dokąd [będziecie] twardego serca (Ps 4,3)? ⁽¹⁵⁾ Dlaczego nie poznajecie prawdy i nie wierzycie w Syna Bożego (por. J 9,35)? ⁽¹⁶⁾ Oto codziennie uniża się (por. Flp 2,8), jak i wówczas, gdy zeszedł do łona Dziewicy z tronu królewskiego (Mdr 18,15); ⁽¹⁷⁾ codziennie On sam przychodzi do nas w pokornej postaci; ⁽¹⁸⁾ codziennie zstępuje z łona Ojca na ołtarz w rękach kapłana (por. J 1,18). ⁽¹⁹⁾I jak świętym apostołom ukazał się w prawdziwym ciele, w ten sam sposób, ukazuje się nam w świętym Chlebie. ⁽²⁰⁾ I jak oni, wpatrując się w Niego oczyma cielesnymi widzieli tylko Jego Ciało, lecz wierzyli, że jest Bogiem, kontemplując Go duchowymi oczyma, ⁽²¹⁾ tak i my, widząc chleb i wino oczyma cielesnymi, zobaczmy i uwierzmy mocno, że jest to żywe i prawdziwe Najświętsze Jego Ciało i Krew. ⁽²²⁾ I w taki sposób Pan jest zawsze ze swymi wiernymi, jak sam [to] powiedział: Oto Ja jestem z wami aż do skończenia świata (por. Mt 28,20).

[II: De malo proprie voluntatis]

[II. O złu własnej woli]⁴

⁽¹⁾ Dixit Dominus ad Adam: De omni ligno comede, de ligno paradisi autem scientie boni et mali non comedas (Gen 2,16–7). ⁽²⁾ De omni ligno paradisi poterat comedere, quia, dum non venit contra obedientiam, non peccavit. ⁽³⁾ Ille enim comedit de ligno scientie boni, qui sibi suam voluntatem appropriat et se exaltat de bonis que Dominus dicit et operatur in ipso, ⁽⁴⁾ et sic per suggestionem diaboli et transgressionem mandati factum est ei pomum scientie mali. ⁽⁵⁾ Unde oportet quod sustineat penam.

⁽¹⁾ Pan powiedział do Adama: Spożywaj z wszelkiego drzewa rajskiego ogrodu, ale z drzewa poznania dobra i zła nie wolno ci jeść (Rdz 2,16–17). ⁽²⁾ Mógł jeść z każdego rajskiego drzewa [i] o ile nie sprzeciwiał się posłuszeństwu był bez grzechu. ⁽³⁾ Ten bowiem je z drzewa poznania dobra, kto swojej woli przypisuje oraz wynosi się z powodu dóbr, jakie Pan słowem i czynem w nim realizuje⁵ ⁽⁴⁾ i tak – wskutek sugestii diabła i przekroczenia przykazania – staje się [ono] dla niego drzewem poznania zła. ⁽⁵⁾ Dlatego koniecznym jest, aby poniósł karę.

[III: De perfecta obedientia]

[III. O doskonałym posłuszeństwie]

⁽¹⁾ Dicit Dominus in Evangelio: „Qui non renuntiaverit omnibus, que possidet, non potest meus esse discipulus” (Lc 14,33); ⁽²⁾ et: „Qui voluerit animam suam salvam facere, perdet illam (Lc 9,24). ⁽³⁾ Ille homo relinquit omnia que possidet, et perdit [animam suam et] corpus suum, qui se ipsum totum prebet ad obedientiam in manibus sui prelati. ⁽⁴⁾ Et quidquid facit aut dicit quod ipse sciat quod non sit contra voluntatem eius, dum bonum sit quod facit, vera obedientia est. ⁽⁵⁾ Et si quando subditus videat meliora et utiliora anime sue quam ea que sibi prelatus precipiat, sua voluntarie Deo sacrificet, que autem sunt prelati, opere studeat adimplere. ⁽⁶⁾ Nam hec est caritativa obedientia (cfr. 1 Petr 1,22), quia Deo et proximo satisfacit.

⁽¹⁾ Pan mówi w Ewangelii: „Kto nie wyrzekłby się wszystkiego, co do niego należy, nie może być moim uczniem” (por. Łk 14,33). ⁽²⁾ I: Kto chciałby swoje życie zachować, utraci je (Łk 9,24). ⁽³⁾ Ten człowiek opuszcza wszystko, co do niego należy, i traci [duszę swoją i] ciało swoje, kto siebie samego całkowicie oddaje pod posłuszeństwo w ręce swojego przełożonego. ⁽⁴⁾ A cokolwiek czyni lub mówi, o czym sam wie, że nie jest przeciwne jego woli, to jest to prawdziwe posłuszeństwo, o ile dobrem jest to, co czyni. ⁽⁵⁾ Jeśli podwładny zobaczyłby cokolwiek lepszego i pożyteczniejszego dla swej duszy niż to, co mu nakazuje przełożony, niech dobrowolnie ofiaruje to Bogu jako swoją ofiarę, a stara się czynem wypełnić polecenie przełożonego. ⁽⁶⁾Takim jest posłuszeństwo [wypływające z nieobłudnej] miłości (por. 1 P 1,22), ponieważ zadość czyni Bogu i bliźniemu.

⁽⁷⁾ Si vero prelatus precipiat aliquid subdito contra animam suam, licet ei non obediat, tamen ipsum non dimittat. ⁽⁸⁾ Et si ab aliquibus persecutionem inde sustinuerit, magis eos diligat propter Deum. ⁽⁹⁾ Nam qui prius persecutionem sustinet, quam velit a suis fratribus separari, vere permanet in perfecta obedientia, quia ponit animam suam (cfr. Joa 15,13) pro fratribus suis. ⁽¹⁰⁾ Sunt enim multi religiosi, qui sub specie meliora videndi quam que sui prelati precipiunt, retro aspiciunt (cfr. Lc 9,62) et ad vomitum proprie voluntatis redeunt (cfr. Prov 26,11; 2 Petr 2,22); ⁽¹¹⁾ hii homicide sunt et propter mala sua exempla multas animas perdere faciunt.

⁽⁷⁾ Jeśli zaś przełożony wydałby podwładnemu jakieś polecenie wbrew jego sumieniu, to wolno mu odmówić posłuszeństwa, jednak jego samego nie porzucać. ⁽⁸⁾ A gdyby z tego powodu został przez pewnych ludzi prześladowany, to – ze względu na Boga – niech tym bardziej ich miłuje. ⁽⁹⁾ Kto bowiem raczej woli znosić prześladowanie niż być odłączonym od braci, ten prawdziwie trwa w doskonałym posłuszeństwie, ponieważ życie swoje (por. J 15,13) oddaje za braci swoich. ⁽¹⁰⁾ Ale są też zakonnicy, którzy pod pretekstem widzenia czegoś lepszym niż to, co poleca przełożony, oglądają się wstecz (por. Łk 9,62) i wracają do wymiotów swojej własnej woli (por. Prz 26,11; 2 P 2,22). ⁽¹¹⁾ Oni to są zabójcami i poprzez swój zły przykład sprawiają, że ginie wiele dusz.

[IV: Ut nemo appropriet sibi prelationem]

[IV. Aby nikt nie przywłaszczał sobie przełożeństwa]

⁽¹⁾ Non veni ministrari, sed ministrare (cfr. Mt 20,28), dicit Dominus. ⁽²⁾ Illi qui sunt super alios constituti, tantum de illa prelatione glorientur, quantum si essent in abluendi fratrum pedes officio deputati. ⁽³⁾ Et quanto magis turbantur de ablata sibi prelatione quam de pedum officio, tanto magis sibi loculos (cfr. Joa 12,6) ad periculum anime componunt.

⁽¹⁾ Pan mówi: Nie przyszedłem, aby Mi służono, lecz aby służyć (Mt 20,28). ⁽²⁾ Ci, którzy zostali postawieni nad innymi, tak powinni się chlubić z owego przełożeństwa, jak gdyby zostali wyznaczeni do obowiązku umywania braciom stóp. ⁽³⁾ A o ile bardziej są wzburzeni utratą swego przełożeństwa niż obowiązkiem umywania stóp, o tyle tym bardziej, z niebezpieczeństwem dla duszy przygotowują sobie trzos (por. J 12,6)⁶.

[V: Ut nemo superbiat, sed glorietur in cruce Domini]

[V. Aby nikt się nie pysznił, lecz chlubił się w Krzyżu Pana]

⁽¹⁾ Attende, o homo, in quanta excellentia posuerit te Dominus Deus, quia creavit et formavit te ad imaginem dilecti Filii sui secundum corpus et similitudinem suam (cfr. Gen 1,26) secundum spiritum. ⁽²⁾ Et omnes creature, que sub celo sunt, secundum se serviunt, cognoscunt et obediunt Creatori suo melius quam tu. ⁽³⁾ Et etiam demones non crucifixerunt eum, sed tu cum ipsis crucifixisti eum et adhuc crucifigis delectando in vitiis et peccatis. ⁽⁴⁾ Unde ergo potes gloriari? ⁽⁵⁾ Nam si tantum esses subtilis et sapiens quod omnem scientiam (cfr. 1 Cor 13,2) haberes et scires interpretari omnia genera linguarum (cfr. 1 Cor 12,28) et subtiliter de celestibus rebus perscrutari, in omnibus hiis non potes gloriari, ⁽⁶⁾ quia unus demon scivit de celestibus et modo scit de terrenis plus quam omnes homines, licet aliquis fuerit, qui summe sapientie cognitionem a Domino receperit specialem. ⁽⁷⁾ Similiter et si esses pulchrior et ditior omnibus et etiam si faceres mirabilia, ut demones fugares, omnia ista tibi sunt contraria et nichil ad te pertinet et in hiis nil potes gloriari; ⁽⁸⁾sed in hoc possumus gloriari, in infirmitatibus nostris (cfr. 2 Cor 12,5) et baiulare quotidie sanctam crucem Domini nostri Jesu Christi (cfr. Lc 14,27; Gal 6,14).

⁽¹⁾ O, człowieku, zwróćże uwagę, do jakiej doskonałości podniósł cię Pan Bóg, ponieważ co do ciała stworzył cię i ukształtował na obraz umiłowanego swego Syna, a co do ducha na podobieństwo swoje (por. Rdz 1,26)⁷. ⁽²⁾ I wszelkie stworzenia, które są pod niebem, zgodnie z własną naturą, służą, poznają i są posłuszne swojemu Stwórcy, bardziej niż ty. ⁽³⁾ I nawet nie demony Go ukrzyżowały, lecz ty wraz z nimi ukrzyżowałeś i krzyżujesz Go nadal, przez rozkoszowanie się wadami i grzechami. ⁽⁴⁾ A zatem, czy z tego możesz się chełpić? ⁽⁵⁾ Jeśli byś był tak bardzo wnikliwy i mądry, że posiadłbyś wszelką wiedzę i umiał tłumaczyć wszystkie rodzaje języków i subtelnie badać rzeczy niebieskie, tym wszystkim [jednak] nie możesz się szczycić, ⁽⁶⁾ ponieważ jeden demon poznał rzeczy niebieskie i teraz zna sprawy ziemskie o wiele lepiej niż wszyscy ludzie, aczkolwiek mógłby się znaleźć ktoś taki, kto otrzymałby od Pana szczególne poznanie najwyższej mądrości⁸. ⁽⁷⁾Podobnie, gdybyś był piękniejszy i bogatszy od wszystkich i gdybyś nawet czynił cuda, tak że przepędzałbyś demony, [to i tak] wszystko to świadczy przeciwko tobie i nic do ciebie nie należy⁹. I w tych [sprawach] w żaden sposób nie możesz się chlubić, ⁽⁸⁾ lecz w tym możemy się chlubić: w naszych słabościach (2 Kor 12,5) i codziennie dźwigać święty Krzyż Pana naszego, Jezusa Chrystusa (por. Łk 14,27; Ga 6,14).

[VI: De imitatione Domini]

[VI. O naśladowaniu Pana]

⁽¹⁾ Attendamus, omnes fratres, bonum pastorem, qui pro ovibus suis salvandis crucis sustinuit passionem. ⁽²⁾ Oves Domini secute fuerunt (cfr. Ioa 10,4) eum in tribulatione et persecutione, verecundia et fame (cfr. Rom 8,35), in infirmitate et tentatione et ceteris aliis, et de his receperunt a Domino vitam sempiternam. ⁽³⁾ Unde magna verecundia est nobis servis Dei, quod sancti fecerunt opera, et nos recitando et predicando ea volumus inde recipere honorem et gloriam.

⁽¹⁾ Zważajmy, wszyscy bracia, na Dobrego Pasterza, który dla zbawienia swoich owiec wycierpiał mękę krzyżową. ⁽²⁾ Owce Pana poszły za Nim (por. J 10,4) w ucisku i prześladowaniu, we wstydzie i głodzie (Rz 8,35), w chorobie i udręczeniu i we wszystkim innym i za to otrzymały od Pana życie wieczne. ⁽³⁾ Stąd wielki to wstyd dla nas, sług Bożych, że święci dokonywali dzieł, a my chcemy otrzymać chwałę i cześć za to, że o nich głośno mówimy i nauczamy.

[VII: Ut bona operatio sequatur scientiam]

[VII. Aby działanie wynikało z wiedzy]

⁽¹⁾ Dicit apostolus: Littera occidit, spiritus autem vivificat (2 Cor 3,6). ⁽²⁾ Illi sunt mortui a littera, qui tantum sola verba cupiunt scire, ut sapientiores inter alios teneantur et possint acquirere magnas divitias dantes consanguineis et amicis. ⁽³⁾ Et illi religiosi sunt mortui a littera, qui spiritum divine littere nolunt sequi, sed sola verba magis cupiunt scire et aliis interpretari. ⁽⁴⁾ Et illi sunt vivificati a spiritu divine littere, qui omnem litteram, quam sciunt et cupiunt scire, non attribuunt corpori, sed verbo et exemplo reddunt eam altissimo Domino Deo, cuius est omne bonum.

⁽¹⁾ Apostoł mówi: Litera zabija, Duch zaś ożywia (2 Kor 3,6)¹⁰. ⁽²⁾ Ci są uśmierceni przez literę, którzy pragną znać tylko słowa, żeby być uznanymi przez innych za mądrzejszych i aby [w ten sposób] móc zgromadzić wielkie bogactwa i rozdać je krewnym i przyjaciołom. ⁽³⁾ I ci zakonnicy są uśmierceni przez literę, którzy nie chcą postępować według Ducha Pisma Bożego¹¹, lecz pragną raczej znać tylko słowa, aby wyjaśniać je innym. ⁽⁴⁾ Ci [natomiast] ożywieni są duchem Pisma Bożego, którzy żadnej wiedzy, jaką posiadają i pragną posiąść, nie przypisują ciału, lecz tak słowem, jak i przykładem odnoszą ją do Pana Boga Najwyższego, do którego wszelkie dobro należy.

[VIII: De peccato invidie vitando]

[VIII. O konieczności unikania grzechu zazdrości]

⁽¹⁾ Ait apostolus: Nemo potest dicere: Dominus Jesus, nisi in Spiritu Sancto (1 Cor 12,3); ⁽²⁾ et: Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Rom 3,12). ⁽³⁾ Quicumque ergo invidet fratri suo de bono, quod Dominus dicit et facit in ipso, pertinet ad peccatum blasphemie, quia ipsi Altissimo invidet (cfr. Mt 20,15), qui dicit et facit omne bonum (1Cor 6,12).

⁽¹⁾ Apostoł powiada: Nikt nie może powiedzieć: Jezus jest Panem, inaczej jak tylko dzięki Duchowi Świętemu (1 Kor 12,3) ⁽²⁾ i: Nie ma takiego, kto by czynił dobro, nie ma ani jednego (Rz 3,12). ⁽³⁾ Ktokolwiek więc zazdrości swemu bratu dobra, jakie Pan w nim czyni i przez niego przejawia, ten dopuszcza się grzechu bluźnierstwa, ponieważ zazdrości samemu Najwyższemu, od którego każdy czyn dobry i mowa pochodzi (1 Kor 6,12).

[IX: De dilectione]

[IX. O miłowaniu]

⁽¹⁾ Dicit Dominus: „Diligite inimicos vestros [benefacite hiis qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos]” (Mt 5,44). ⁽²⁾ Ille enim veraciter diligit inimicum suum, qui non dolet de iniuria quam sibi facit, ⁽³⁾ sed de peccato anime sue uritur propter amorem Dei, ⁽⁴⁾ et ostendit ei ex operibus dilectionem.

⁽¹⁾ Pan mówi: Miłujcie waszych wrogów, [dobrze czyńcie tym, którzy was nienawidzą i módlcie się za tych, którzy was prześladują i spotwarzają] (Mt 5,44)¹². ⁽²⁾ Ten zaiste prawdziwie kocha swego nieprzyjaciela, kto nie ubolewa nad krzywdą, jakiej od niego doznaje, ⁽³⁾ lecz, z miłości do Boga, ubolewa nad grzechem swej duszy, a jemu okazuje miłość czynami¹³.

[X: De castigatione corporis]

[X. O umartwieniu ciała]

⁽¹⁾ Multi sunt, qui dum peccant vel iniuriam recipiunt, sepe inculpant inimicum vel proximum. ⁽²⁾ Sed non est ita, quia unusquisque in sua potestate habet inimicum, videlicet corpus per quod peccat. ⁽³⁾ Unde beatus ille servus (Mt 24,46), qui talem inimicum traditum in sua potestate semper captum tenuerit et sapienter se ab ipso custodierit, ⁽⁴⁾ quia, dum hoc fecerit, nullus alius inimicus visibilis vel invisibilis ei nocere poterit.

⁽¹⁾ Wielu jest takich, którzy gdy [sami] zgrzeszą lub doświadczą krzywdy, częstokroć winią za to swego nieprzyjaciela albo bliźniego. ⁽²⁾ Ale nie tak jest, ponieważ każdy ma władzę nad swoim nieprzyjacielem, jakim jest ciało, przez które grzeszy. ⁽³⁾ Przeto szczęśliwym jest ów sługa (Mt 24,46), który nieprzyjaciela, poddanego jego władzy, trzyma zawsze w niewoli i mądrze się przed nim strzeże. ⁽⁴⁾ Ponieważ, o ile tak uczyni, żaden inny nieprzyjaciel – widzialny i niewidzialny – nie będzie mógł mu zaszkodzić.

[XI: Ut nemo corrumpatur malo alterius]

[XI: Aby nikt nie gorszył się grzechem drugiego]

⁽¹⁾ Servo Dei nulla res displicere debet preter peccatum. ⁽²⁾ Et quocumque modo aliqua persona peccaret, et propter hoc servus Dei non ex caritate turbaretur et irasceretur, thesaurizat sibi culpam (cfr. Rom 2,5). ⁽³⁾ Ille servus Dei, qui non irascitur neque conturbat se pro aliquo, recte vivit sine proprio. ⁽⁴⁾ Et beatus est, quia non remanet sibi aliquid, reddens que sunt Cesaris Cesari, et que sunt Dei Deo (Mt 22,21).

⁽¹⁾ Słudze Bożemu każda rzecz powinna się podobać, prócz grzechu. ⁽²⁾ I jeśli jakaś osoba w jakikolwiek sposób by grzeszyła, a sługa Boży, nie kierując się miłością, uległby z tego powodu zaniepokojeniu i uniósłby się gniewem, to zaskarbia sobie winę (Rz 2,5). ⁽³⁾ Ów sługa Boży, który nie niepokoi się ani się nie gniewa z powodu kogokolwiek, rzeczywiście żyje w ubóstwie. ⁽⁴⁾ I jest błogosławionym, ponieważ niczego nie pozostawia dla siebie, oddając to, co cesarskie, cesarzowi, a to, co Boskie, Bogu (Mt 22,21)¹⁴.

[XII: De cognoscendo spiritu Domini]

[XII: O rozpoznawaniu Ducha Pana]

⁽¹⁾ Sic potest cognosci servus Dei, si habet de spiritu Domini: ⁽²⁾ cum Dominus operaretur per ipsum aliquod bonum, si caro eius non inde se exaltaret, quia semper est contraria omni bono, ⁽³⁾ sed si magis ante oculos suos se haberet viliorem et omnibus aliis hominibus minorem se existimaret.

⁽¹⁾ Tak można poznać, czy sługa Boży, ma Ducha Pana: ⁽²⁾ [Otóż], jeśli jego ciało, ponieważ zawsze sprzeciwia się wszelkiemu dobru, nie będzie siebie wynosiło, kiedy Pan będzie przez niego realizował jakieś dobro, ⁽³⁾ lecz jeszcze bardziej, jeśli we własnych oczach będzie uważał siebie za lichszego i mniejszego od wszystkich innych ludzi¹⁵.

[XIII: De patientia]

[XIII: O cierpliwości]

⁽¹⁾ Non potest cognoscere servus Dei, quantam habeat patientiam et humilitatem in se, dum satisfactum est ei. ⁽²⁾ Cum autem venerit tempus, quod illi qui deberent sibi satisfacere, faciunt sibi contrarium, quantam ibi patientiam et humilitatem habet, tantam habet et non plus.

⁽¹⁾ Sługa Boży nie może poznać, ile ma w sobie cierpliwości i pokory, dopóki jest usatysfakcjonowany¹⁶. ⁽²⁾ Kiedy jednak nadejdzie czas, że ci, którzy powinni spełniać jego życzenia, uczynią coś przeciwnego, to jaką [wtedy] okaże cierpliwość i pokorę, to tyle jej ma i nic ponadto.

[XIV: De paupertate spiritus]

[XIV: O ubóstwie ducha]

⁽¹⁾ Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum (Mt 5,3). ⁽²⁾ Multi sunt, qui orationibus et officiis insistentes multas abstinentias et afflictiones in suis corporibus faciunt, ⁽³⁾ sed de solo verbo, quod videtur esse iniuria suorum corporum, vel de aliqua re que sibi auferretur, scandalizati continuo perturbantur. ⁽⁴⁾ Hii non sunt pauperes spiritu, quia qui vere pauper est spiritu, se ipsum odit (cfr. Lc 14,26) et eos diligit qui eum percutiunt in maxillam (cfr. Mt 5,39).

⁽¹⁾ Szczęśliwi ubodzy duchem, bo do nich należy Królestwo Niebieskie (Mt 5,3). ⁽²⁾Liczni są ci, którzy w trakcie swoich modlitw i [spełnianych] obowiązków poddają swoje ciała licznym wyrzeczeniom i umartwieniom, ⁽³⁾ lecz z powodu jednego słowa, które które wydaje się być krzywdą dla ich ciał, bądź też z powodu jakiejś rzeczy, której się ich pozbawia, natychmiast się oburzają i niepokoją. ⁽⁴⁾ Ci nie są ubodzy duchem, ponieważ kto rzeczywiście jest ubogi duchem, ten nienawidzi siebie samego (por. Łk 14,26) i kocha tych, którzy uderzają go w policzek (por. Mt 5,39).

[XV: De pace]

[XV: O pokoju]

⁽¹⁾ Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Mt 5,9). ⁽²⁾ Illi sunt vere pacifici, qui de omnibus, que in hoc seculo patiuntur, propter amorem Domini nostri Jesu Christi in animo et corpore pacem servant.

⁽¹⁾ Szczęśliwi, którzy krzewią pokój, bo oni będą nazwani synami Boga (Mt 5,9). ⁽²⁾Ci są prawdziwymi krzewicielami pokoju, którzy we wszystkich cierpieniach, jakie znoszą na tym świecie, z miłości ku Panu Jezusowi Chrystusowi, w duszy i ciele zachowują pokój.

[XVI: De munditia cordis]

[XVI: O czystości serca]

⁽¹⁾ Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Mt 5,8). ⁽²⁾ Vere mundo corde sunt qui terrena despiciunt, celestia querunt, et semper adorare et videre Dominum Deum vivum et verum mundo corde et animo non desistunt.

⁽¹⁾ Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą (Mt 5,8). ⁽²⁾ Zaprawdę o czystym sercu są ci, którzy gardzą tym, co ziemskie, szukają tego, co niebieskie i nie przestają uwielbiać i oglądać Pana Boga żywego i prawdziwego, czystym sercem i duszą¹⁷.

[XVII: De humili servo Dei]

[XVII: O pokornym słudze Boga]

⁽¹⁾ Beatus ille servus (Mt 24,46), qui non magis se exaltat de bono quod Dominus dicit et operatur per ipsum, quam quod dicit et operatur per alium. ⁽²⁾ Peccat homo qui magis vult recipere a proximo suo, quam non vult dare de se Domino Deo.

⁽¹⁾ Szczęśliwy jest ów sługa (Mt 24,46), który nie wynosi się bardziej z powodu dobra, jakie Pan okazuje przez niego słowem i czynem niż czyniłby to i mówił przez innego¹⁸. ⁽²⁾ Grzeszy ten człowiek, który bardziej chce otrzymać od swego bliźniego [to], czego nie chce od siebie oddać Panu Bogu¹⁹.

[XVIII: De compassione proximi]

[XVIII: O współczuciu dla bliźniego]

⁽¹⁾ Beatus homo, qui sustinet proximum suum secundum suam fragilitatem in eo quod vellet sustineri ab ipso, si in consimili casu esset (cfr. Gal 6,2). ⁽²⁾ Beatus servus, qui omnia bona reddit Domino Deo, quia qui sibi aliquid retinuerit abscondit in se pecuniam Domini Dei sui (Mt 25,18), et quod putabat habere, auferetur ab eo (Lc 8,18).

⁽¹⁾ Szczęśliwy człowiek, który wspiera swego bliźniego w jego kruchości, w tym, w czym sam chciałby być przez niego wspаrtym, gdyby się znalazł w podobnej sytuacji (por. Ga 6,2). ⁽²⁾ Szczęśliwy sługa, który wszelkie dobra oddaje Panu Bogu, ponieważ ten, kto zatrzymuje coś dla siebie, ten ukrywa w sobie pieniądze Pana Boga (por. Mt 25,18) i to, co sądził, że ma, zostanie mu odebrane (Łk 8,18).

[XIX: De humili servo Dei]

[XIX: O pokornym słudze Boga]

⁽¹⁾ Beatus servus, qui non tenet se meliorem quando magnificatur et exaltatur ab hominibus, sicuti quando tenetur vilis, simplex et despectus, ⁽²⁾ quia quantum est homo coram Deo, tantum est et non plus. ⁽³⁾ Vae illi religioso, qui ab aliis positus est in alto et per suam voluntatem non vult descendere. ⁽⁴⁾ Et beatus ille servus (Mt 24,46), qui non per suam voluntatem ponitur in alto et semper desiderat subesse pedibus aliorum.

⁽¹⁾ Szczęśliwy sługa, który nie myśli o sobie, że jest lepszy, wtedy, kiedy ludzie go chwalą i wywyższają, jak i wtedy, kiedy uważają go za miernotę, prostaka i godnego pogardy, ⁽²⁾ ponieważ jakim jest człowiek przed Bogiem, takim jest [naprawdę] i nikim więcej. ⁽³⁾ Biada temu zakonnikowi, który został przez innych wyniesiony do wysokiej godności i z własnej woli nie chce z niej ustąpić. ⁽⁴⁾ A szczęśliwy ten sługa (Mt 24,46), który zostaje wyniesiony nie z własnej woli, ale zawsze pragnie być pod stopami innych.

[XX: De leto in Domino et de vano religioso]

[XX: O radosnym w Panu i próżnym zakonniku]

⁽¹⁾ Beatus ille religiosus, qui non habet iucunditatem et letitiam nisi in sanctissimis eloquiis et operibus Domini, ⁽²⁾ et cum hiis producit homines ad amorem Dei in gaudio et letitia (cfr. Ps 50,10). ⁽³⁾ Vae illi religioso, qui delectat se in verbis otiosis et inanibus et cum hiis producit homines ad risum.

⁽¹⁾ Szczęśliwy ów zakonnik, który nie posiada przyjemności i radości poza najświętszymi słowami i czynami Pana ⁽²⁾ i przez nie prowadzi ludzi do miłości Boga w weselu i radości (por. Ps 50,10). ⁽³⁾ Biada [zaś] temu zakonnikowi, który czerpie przyjemność ze słów jałowych i próżnych i przez to doprowadza ludzi [jedynie] do śmiechu²⁰.

[XXI: De inani et loquaci religioso]

[XXI: O próżnym i gadatliwym zakonniku]

⁽¹⁾ Beatus servus qui, quando loquitur, sub specie mercedis omnia sua non manifestat et non est velox ad loquendum (cfr. Prov 29,20), sed sapienter providet, que debet loqui et respondere. ⁽²⁾ Vae illi religioso, qui bona, que Dominus sibi ostendit non retinet in corde suo (cfr. Lc 2,19.51) et aliis non ostendit per operationem, sed sub specie mercedis magis hominibus verbis cupit ostendere. ⁽³⁾ Ipse recipit mercedem suam (cfr. Mt. 6,2.16) et audientes parum fructum reportant.

⁽¹⁾ Szczęśliwy sługa, który, kiedy mówi, nie ujawnia wszystkiego – pod pozorem nagrody – co dotyczy jego samego i nie jest skory do mówienia (por. Prz 29,20), ale roztropnie przewiduje, co powinien mówić i [jak] odpowiadać. ⁽²⁾ Biada temu zakonnikowi, który dobra, jakie mu Pan ukazuje, nie zachowuje w swoim sercu (por. Łk 2,19.51) i nie ukazuje [ich] innym uczynkami, ale – pod pozorem nagrody – bardziej pragnie ukazać je ludziom za pomocą słów. ⁽³⁾On sam otrzymuje nagrodę swoją (por. Mt 6,2.16), a słuchacze [z jego słów] odnoszą niewielką korzyść.

[XXII: De correctione]

[XXII: O poprawianiu]

⁽¹⁾ Beatus servus, qui disciplinam, accusationem et reprehensionem ita patienter ab aliquo sustineret, sicut a semetipso. ⁽²⁾ Beatus servus, qui reprehensus benigne acquiescit, verecunde obtemperat, humiliter confitetur et libenter satisfacit. ⁽³⁾ Beatus servus, qui non est velox ad se excusandum, et humiliter sustinet verecundiam et reprehensionem de peccato, ubi non commisit culpam.

⁽¹⁾ Szczęśliwy sługa, który tak cierpliwie znosi czyjeś upomnienie, oskarżenie i ganienie, jakby sam siebie karcił. ⁽²⁾ Szczęśliwy sługa, który zganiony z łagodnością to przyjmuje, ze wstydem się temu poddaje, z pokorą do tego się przyznaje i z ochotą zadość czyni. ⁽³⁾ Szczęśliwym sługą jest ten, kto nie jest skory do usprawiedliwiania siebie i kto pokornie znosi wstyd i ganienie z powodu grzechu, którego – co do winy– nie popełnił.

[XXIII: De humilitate]

[XXIII: O pokorze]

⁽¹⁾ Beatus servus, qui ita inventus est humilis inter subditos suos, sicuti quando esset inter dominos suos. ⁽²⁾ Beatus servus, qui semper permanet sub virga correctionis. ⁽³⁾ Fidelis servus et prudens (cfr. Mt 24,45) est, qui in omnibus suis offensis non tardat interius penitere per contritionem, et exterius per confessionem et operis satisfactionem.

⁽¹⁾ Szczęśliwy sługa, który wśród swoich podwładnych zachowuje się tak pokornie, jakby znajdował się pośród swoich panów²¹. ⁽²⁾ Szczęśliwy sługa, który zawsze pozostaje pod rózgą poprawy. ⁽³⁾ Sługą wiernym i roztropnym (por. Mt 24,45) jest ten, kto nie odkłada pokuty za wszystkie swoje przewinienia: wewnętrznie przez skruchę, a zewnętrznie przez spowiedź i zadośćuczynienie przez czyn²².

[XXIV: De vera dilectione]

[XXIV: O prawdziwej miłości]

Beatus servus, qui tantum diligeret fratrem suum, quando est infirmus, quod non potest ei satisfacere, quantum quando est sanus, qui potest ei satisfacere.

Szczęśliwy sługa, który tak kochałby swego chorego brata, który nie może okazać mu wdzięczności, jak kochałby go, gdyby był zdrowy i mógł mu się odwdzięczyć.

[XXV: Item de vera dilectione]

[XXV: Podobnie o prawdziwej miłości]

Beatus servus, qui tantum diligeret et timeret fratrem suum cum esset longe ab ipso, sicuti quando esset cum eo, et non diceret de eo aliquid post ipsum, quod cum caritate non posset dicere coram ipso.

Szczęśliwy sługa, który będąc daleko od brata swego, tak bardzo by go miłował i szanował, jakby był z nim razem, i nie mówiłby o nim niczego za jego plecami, czego z miłością nie mógłby powiedzieć wobec niego samego.

[XXVI: Ut servi Dei honorent clericos]

[XXVI: Aby słudzy Boży szanowali duchownych]

⁽¹⁾ Beatus servus Dei qui portat fidem in clericis, qui vivunt recte secundum formam sancte Ecclesie Romane. ⁽²⁾ Et vae illis qui ipsos despiciunt; licet enim sint peccatores, tamen nullus debet eos iudicare, quia ipse solus Dominus reservat sibi ipsos ad iudicandum. ⁽³⁾ Nam quantum est maior omnibus administratio eorum, quam habent de sanctissimo corpore et sanguine Domini nostri Jesu Christi, quod ipsi recipiunt et ipsi soli aliis ministrant, ⁽⁴⁾ tantum plus peccatum habent qui peccant in ipsis, quam in omnibus aliis hominibus istius mundi.

⁽¹⁾ Szczęśliwy sługa Boży, który ufa duchownym żyjącym w sposób właściwy co do zasad świętego Kościoła rzymskiego. ⁽²⁾ Biada jednak tym, którzy nimi gardzą, [bo] jeśli nawet byliby grzesznikami, nikt nie powinien ich osądzać, ponieważ sam Pan jedynie zastrzegł sobie prawo sądu nad nimi. ⁽³⁾ O ile bowiem wznioślejsza jest ponad wszystkich ich posługa względem Najświętszego Ciała i Krwi Pana naszego Jezusa Chrystusa, które oni sami przyjmują i tylko oni sami innym udzielają; ⁽⁴⁾o tyle większy grzech mają ci, którzy grzeszą przeciwko nim, niż względem wszystkich innych ludzi tego świata.

[XXVII: De virtute effugante vitio]

[XXVII: O cnocie, która usuwa wadę]

⁽¹⁾ Ubi caritas est et sapientia, ibi nec timor nec ignorantia.
⁽²⁾ Ubi est patientia et humilitas, ibi nec ira nec perturbatio.
⁽³⁾ Ubi est paupertas cum letitia, ibi nec cupiditas nec avaritia.
⁽⁴⁾ Ubi est quies et meditatio, ibi neque sollicitudo neque vagatio.
⁽⁵⁾ Ubi est timor Domini ad atrium suum custodiendum (cfr. Lc 11,21),
ibi inimicus non potest habere locum ad ingrediendum.
⁽⁶⁾ Ubi est misericordia et discretio, ibi nec superfluitas nec induratio.

⁽¹⁾ Gdzie miłość i mądrość, tam nie ma ani bojaźni, ani niewiedzy²³.
⁽²⁾ Gdzie cierpliwość i pokora, tam nie ma ani gniewu, ani niepokoju.
⁽³⁾ Gdzie ubóstwo z radością, tam nie ma ani chciwości, ani skąpstwa.
⁽⁴⁾ Gdzie spokój i rozmyślanie, tam nie ma ani troski, ani włóczenia.
⁽⁵⁾ Gdzie bojaźń Pańska dla strzeżenia swego dworu (por. Łk 11,21),
tam nieprzyjaciel nie może mieć dostępu.
⁽⁶⁾ Gdzie miłosierdzie i rozeznanie, tam ani zbytku, ani zatwardziałości.

[XXVIII: De abscondendo bono ne perdatur]

[XXVIII: O konieczności skrywania dobra przed jego utratą]

⁽¹⁾ Beatus servus, qui thesaurizat in celo (cfr. Mt 6,20) bona, que Dominus sibi ostendit et sub specie mercedis non cupit manifestare hominibus, ⁽²⁾ quia ipse Altissimus manifestabit opera eius quibuscumque placuerit. ⁽³⁾ Beatus servus, qui secreta Domini observat in corde suo (cfr. Lc 2,19.51).

⁽¹⁾ Szczęśliwy sługa, który dobra, jakie mu Pan ukazuje, gromadzi jak skarb w niebie (por. Mt 6,20) i nie pragnie, pod pozorem nagrody, ujawniać je ludziom, ⁽²⁾ albowiem sam Najwyższy ujawni swoje dzieła tym, w których ma upodobanie. ⁽³⁾ Szczęśliwy sługa, który tajemnice Pana zachowuje w swoim sercu (por. Łk 2,19.51).

1 Formułę damnati sunt tłumaczy się zwykle: „są potępieni”. Ponieważ w Pismach Franciszkowych określenie to występuje tylko w tym właśnie tekście (dwa razy), stąd też trudno znaleźć odpowiedź na pytanie, w jakim sensie szczególnym należy go rozumieć. Dla przykładu warto przytoczyć niektóre z polskich tłumaczeń analogicznej do Franciszkowej myśli biblijnej sentencji z 1 Kor 11,27: „Kto bowiem spożywa i pije, nie zważając na Ciało [Pańskie], wyrok sobie spożywa i pije” (BT); „Albowiem kto je i pije niegodnie, nie rozróżniając ciała Pańskiego, sąd własny je i pije” (Biblia Warszawska); „Kto bowiem spożywa i pije niegodnie, ściąga na siebie wyrok potępienia, ponieważ nie odróżnia Ciała Pana od zwykłego chleba” (Biblia Poznańska).

2 Wydaje się, jak słusznie podpowiada R.J. Karris, że wyrażenie ita et modo (użyte także w wersie 19) nie było sylogizmem zapożyczonym wprost od paryskich magistrów, ale formułą wziętą z tradycji egzegetycznej, dlatego też, idąc za tłumaczeniem angielskim, posłużyłem się wyrażeniem: „[A teraz] w ten sam sposób”. Por. R.J. Karris, The Admonitions of St. Francis: Sources and Meaning, St. Bonaventure, NY: Franciscan Institute, 2006, 25.

3 W dotychczasowych polskich tłumaczeniach przekręcano słowa ustanowienia Eucharystii: „to jest Ciało moje i Krew Mego Nowego Przymierza”; wynikało to zapewne z niewłaściwego zapisu tekstu łacińskiego – w wersji Fontes Francescani, Edizioni Porziuncola 1995, (s. 26); w wersji Scritti, Cabassi, s. 446, czytamy: „Hoc est corpus meum, et sanguis mei novi testamenti”. W wydaniu Scritti, edizione critica Paolazziego czytamy natomiast: „Hoc est corpus meum et sanguis meus novi testamenti”, co zgadza się z tekstem Ewangelii wg św. Marka.

4 Nie chodzi tu o zło tkwiące w wolnej woli jako takiej, ale o złe jej używanie.

5 Tłumaczenie o. K. Ambrożkiewicza: „Ten bowiem jada z drzewa poznania dobra i zła, kto przywłaszcza sobie swoją wolę i wynosi się z dobra, jakie Pan mówi i działa w nim” (Pisma, 117), brzmi z pewnością niefortunnie. Jeśli bowiem przywłaszczyć można sobie tylko to, co do mnie nie należy, oraz jeśli przywłaszczenie wypływa z chęci i woli zawładnięcia tym, co nie jest moją własnością, to jakżeż można przywłaszczyć sobie swoją własną wolę? Czy wolna wola może zawłaszczyć samą siebie? Podobnie brzmiące retoryczne pytania można sformułować pod adresem tłumaczenia Zespołu: „Ten bowiem jada z drzewa poznania dobra, kto przywłaszcza sobie swą wolę i wynosi się nad dobra, o których Pan mówi i sprawia w nim” (s. 473). Przyjęcie zaproponowanego przeze mnie tłumaczenia pozwala ponadto lepiej zrozumieć sens Franciszkowego nauczania na temat zła „jako takiego”, które pojawia się właśnie jako skutek „przywłaszczania sobie” dobra należącego do Boga. Por. „Ten, kto uważa się za posiadacza tego, kim jest, oraz dobrych uczynków i słów, których Bóg dokonuje w nim i przez niego, okrada Boga z Jego chwały”, Thaddée Matura, Duchowość św. Franciszka z Asyżu a nasze problemy współczesne, Kraków 2000, 55. Por. także „a nasze winy poniosły nas jak wicher” (Iz 64, 5).

6 Por. „Żaden minister lub kaznodzieja niech nie uważa pełnionej przez siebie posługi albo urzędu kaznodziejskiego za swoją własność, [każdy raczej] tej samej godziny, o ile otrzyma takie zalecenie, niech złoży swój urząd bez jakiegokolwiek sprzeciwu” (1 Reg 17, 4). Choć jest to jedyne miejsce w Pismach Franciszka, w którym mówi on o obowiązku umywania stóp przez przełożonych, tym niemniej w 1 Reg 6,3–4, zachęcając swoich naśladowców, aby nikogo nie nazywali przeorem, przypomina jednocześnie, aby wszyscy, bez wyjątku, nazywali się braćmi mniejszymi. „I jeden drugiemu niech umywa nogi (por. J 13,4)”. Por. także 2 Lw 86, 1 Reg 24, 3, LZ 12.

7 Zaproponowane wyżej tłumaczenie jest jednym z pięciu możliwych sposobów interpretacji zdania „creavit et formavit te ad imaginem dilecti Filii sui secundum corpus et similitudinem (cfr. Gen 1,26) secundum spiritum”. Wszystko zależy od tego, jak się potraktuje zaimki suus i eius, których – jak udowodnił to S. Verhey – Franciszek, podobnie do sobie współczesnych, w sposób błędny, używał niekiedy zamiennie (np. zamiast „Dominus sibi ostendit” w zdaniu „Vae illi religioso, qui bona, que Dominus sibi ostendit non retinet in corde suo” (Np 21, 2) – powinno być ‘Dominus ei ostendit’). Można zatem zaaprobować, jak sugeruje N. Nguyên-Va-Khanh, także inne rodzaje tłumaczeń-interpretacji. (Zob. Norbert Nguyên-Va-Khanh, The Teacher of His Heart. Jesus Christ in the Thought and Writings of St. Francis, St. Bonaventure, New York 1994, 70–76. Por. także Sigismund Verhey, Der Mensch unter der Herrschaft Gottes: Versuch einer Theologie des Menschen nach dem hl. Franziskus von Assisi, Düsseldorf: Patmos Verlag, 1960, 34n).

8 Wydaje się, że mówiąc o kimś, kto „otrzymałby od Pana szczególne poznanie najwyższej mądrości”, Franciszek mówi pośrednio o sobie. Zob. Krzysztof Kukułka, „Święty Franciszek z Asyżu – teolog, filozof, egzorcysta?”, w: W Nurcie Franciszkańskim 20 (2013), 49–57, 50.

9 Fragment powyższego zdania: „Omnia ista tibi sunt contraria”, tłumaczono dotychczas następująco: „wszystko to zwraca się przeciwko tobie” (Pisma, Ambrożkiewicz, 121) lub „wszystko to jest przeciwne tobie” (Pisma, Zespół, 477), co – podobnie jak i obecne tłumaczenie – nie oddaje wiernie myśli oryginału. Dla lepszego zrozumienia logiki Franciszka warto w tym miejscu przytoczyć następujący tekst: „Dlatego w Miłości, którą jest Bóg (por. 1J 4,16), błagam wszystkich braci moich kaznodziejów, wysłanników, pracujących fizycznie, tak duchownych, jak i laików, aby we wszystkim starali się uniżać, by nie chełpili się ani nie cieszyli się w sobie i nie wynosili się wewnętrznie z powodu dobrych słów i dzieł, co więcej – z żadnego dobra, jakie Bóg niekiedy czyni lub mówi i dokonuje w nich i przez nich samych, według tego, co Pan mówi: Zaprawdę, nie z tego się cieszcie, że duchy są wam podległe (Łk 10,20). I bądźmy mocno przekonani, że do nas nic nie należy prócz wad i grzechów” (1 Reg 17,5–7).

10 W dotychczasowych tłumaczeniach spiritus = duch (pisany małą literą) nie był utożsamiany z Duchem Świętym.

11 Czyli: Pisma Świętego.

12 Fraza „benefacite hiis…” zapisana w Scritti, edizione critica w nawiasie klamrowym, posiada inną formę w Wulgacie: „benefacite his…” (Mt 5,44).

13 Jeśli św. Franciszek ostrzegał przed tym, aby grzech bliźniego (a nawet jakikolwiek zły przykład) nie wprawiał nikogo w oburzenie i gniew: „I niech wszyscy bracia – tak ministrowie i słudzy, jak i pozostali – strzegą się tego, aby burzyć się i wpadać w gniew z powodu grzechu drugiego lub złego przykładu, ponieważ diabeł, przez występek jednego, pragnie zepsuć wielu” (1 Reg 5, 7), to trudno się zgodzić z tym, żeby sam zachęcał do smutku z powodu czyjegoś grzechu! (Zob. 2 Reg 7, 3; frRegHD 5; frRegWo 70; 2Lw 44; 1 Reg 7, 16). Takie rozumienie jest obecne, niestety, w dotychczasowych tłumaczeniach: „dla miłości Bożej smuci się grzechem jego duszy” (Pisma, Ambrożkiewicz, 123), „z powodu miłości Bożej trapi się grzechem jego duszy” (Pisma, Zespół, 479). Błąd ów wziął się z tłumaczenia anime sue – jako „jego duszy”, podczas gdy chodzi tu o duszę własną. Czyż Franciszek nie zalecał raczej, aby będąc miłością Bożą rozpalonym/rozpaloną, potraktować grzech bliźniego jedynie jako swoisty powód do okazania mu miłosierdzia?

14 Por. „W każdym, który się gniewa lub gorszy z powodu grzechu, Franciszek widzi człowieka mającego się za doskonalszego od grzesznika, a więc przywłaszczającego sobie doskonałość. Zdenerwowanie i gniew zdradzają egocentryzm. Zdaniem Franciszka grzech innego człowieka powinien u nas budzić tylko jedno uczucie: autentyczną miłość braterską”, Kajetan Esser, Melius catholice observemus. Objaśnienia Reguły w świetle pism i wypowiedzi św. Franciszka, 94–199, w: Lothar Hardick, Josef Terschlüsen, Kajetan Esser, Franciszkańska Reguła życia, Niepokalanów 1988, 139.

15 Por. „Duch zaś Pana chce natomiast, aby ciało było umartwione i wzgardzone, marne, odrzucone i zelżone. On zabiega o pokorę i cierpliwość, o czysty, prosty i prawdziwy pokój ducha” 1 Reg 17, 14–15.

16 Cytat z Ewangelii św. Mateusza: „Błogosławieni, którzy krzewią pokój, bo oni będą nazwani synami Boga” (Mt 5,9), jako początek Napomnienia został pominięty w Scritti, edizione critica, a zachowany w Fontes i w Scritti, Cabassi oraz w dotychczasowych polskich tłumaczeniach.

17 W zrozumieniu tegoż napomnienia może dopomóc lektura 1 Reg 22, 19–30. Formułą „Bóg żywy i prawdziwy” Franciszek posługiwał się w zakończeniu codziennego Oficjum: „Błogosławmy Panu Bogu żywemu i prawdziwemu: oddajmy Mu zawsze sławę, chwałę, cześć, błogosławieństwo i wszelkie dobra. Amen. Amen. Niech się stanie. Niech się stanie”. Of, po psalmie I.

18 Por. Np 2, 3 i Np 8, 3.

19 Obydwa polskie tłumaczenia kładą nacisk na dysproporcję, jaka istnieje pomiędzy tym, co pragniemy otrzymać od bliźniego, a tym, co sami dajemy „od” lub „z” siebie Panu Bogu: „Ten człowiek grzeszy, który więcej od bliźniego swego pragnie otrzymać niż dać z siebie Panu Bogu” (Pisma, Zespół, 485; Pisma, Ambrożkiewicz, 127). Wydaje się, że chodzi tu raczej o różnicę na poziomie pragnienia woli: chce bardziej/nie chce – niż o same konkretne dobra, które otrzymujemy lub dajemy.

20 Por. 1 Reg 11, 1–13.

21 W poprzednich tłumaczeniach akcent jest położony na proporcjonalność; chodzi o to, aby być pokornym zarówno pośród swych podwładnych, jak i wobec swoich przełożonych, podczas gdy Franciszek domaga się, aby przełożony był tak pokorny wobec swoich podwładnych, jakby to oni byli jego panami-mistrzami, co zakłada postawę służby i wsłuchiwania się w ich głosy. Tego rodzaju logikę znajdujemy także w innych miejscach jego Pism: „Tym niemniej, wszyscy bracia, którzy podlegają ministrom i sługom, niech rozważają rozumnie i uważnie wszystkie ich czyny, a jeśli spostrzegą, że któryś z nich postępuje według ciała, a nie według Ducha, to, ze względu na prawość naszego życia, po trzecim napomnieniu – jeśliby się nie poprawił – niech na kapitule Zielonych Świąt, wbrew jakiemukolwiek sprzeciwowi, doniosą o tym ministrowi i słudze całego braterstwa” 1 Reg 5, 3–4. Por. także Np 22.

22 W wydaniu krytycznym Paolazziego zamiast czasownika punire występuje penitere. Wcześniej było: „qui in omnibus suis offensis non tardat interius punire per contritionem et exterius per confessionem et operis satisfactionem”.

23 W oryginale występuje konstrukcja „Ubi est… ibi nec (est)”, czyli „gdzie jest (coś)… tam nie (ma czegoś)”.